Tâm lý đám đông – Khi cái đúng thua trước cái được đồng thuận
———
Năm 1951, giáo sư tâm lý học Solomon Asch đã thực hiện một thí nghiệm nổi tiếng.
Trong căn phòng, một nhóm gồm 6 người cùng tham gia một bài kiểm tra thị giác.
Họ được yêu cầu nhìn vào hai tấm bảng:
– Một bảng có một đường thẳng mẫu.
– Một bảng khác có ba đường thẳng khác nhau (A, B, C).
Nhiệm vụ: Chọn ra đường thẳng (Ạ,B,C) có độ dài bằng với đường thẳng mẫu.
Quá dễ. Bằng mắt thường cũng có thể thấy ngay đáp án đúng.
Nhưng có một sự thật: chỉ có một người trong nhóm là người tham gia thực sự. 5 người còn lại đều là diễn viên, được Asch bí mật sắp đặt để cố tình trả lời sai trong hầu hết các lượt.
Trong những vòng đầu, các diễn viên chọn đúng để tạo lòng tin
Nhưng sau đó, họ bắt đầu đồng loạt đưa ra câu trả lời sai một cách trơ trẽn, hiển nhiên, lệch lạc đến mức… một đứa trẻ cũng thấy vô lý.
Và kết quả?
– Khoảng 37% trung bình số lần, người tham gia chạy theo số đông – dù chính mắt họ thấy câu trả lời ấy vô lý.
– 76% đưa ra đánh giá chạy theo đám đông ít nhất một lần.
– Đương nhiên còn 24% không chạy theo đám đông, họ luôn kiên định với đánh giá của riêng mình từ đầu đến cuối.
Khi được hỏi sau thí nghiệm, nhiều người thừa nhận:
– Họ biết đáp án của đám đông là sai.
– Nhưng họ không dám khác biệt.
– Hoặc họ nghi ngờ chính giác quan của mình.
Chỉ để không khác biệt. Chỉ để hòa nhập. Chỉ để không trở thành “kẻ lạc loài”.
Asch đã chứng minh một điều lạnh lùng:
Con người không chỉ tin vào mắt mình.
Con người còn tin vào số đông.
⸻
Bảy mươi năm sau, thí nghiệm đó không chỉ còn là một mô hình trong phòng thí nghiệm.
Nó chính là thực tế mỗi ngày trên mạng xã hội.
Bạn lướt một bài viết.
Bạn thấy hàng trăm nghìn lượt like, comment.
Bạn thấy đám đông phẫn nộ, đám đông tung hô, đám đông đùa cợt.
Bạn thấy những “chân lý” được dựng lên chỉ bằng tiếng vỗ tay.
Và bạn bắt đầu nghi ngờ chính mình.
Có lẽ mình sai.
Có lẽ cái dở kia thật ra cũng hay.
Có lẽ cái vô lý kia… cũng có lý?
Và thế là bạn like. Bạn chia sẻ. Bạn đồng thuận.
Không phải vì bạn tin.
Mà vì bạn không muốn khác biệt.
⸻
Mạng xã hội đã biến “tâm lý đám đông” thành một thứ vũ khí tinh vi.
Một bài viết có lượt share khổng lồ có thể biến một tin giả thành sự thật.
Một đoạn clip cắt ghép có thể giết chết danh dự của một con người.
Một chiến dịch công kích tập thể có thể hủy diệt sự nghiệp, thậm chí là cuộc đời của một ai đó – chỉ trong một đêm.
Chúng ta đang sống trong thời đại mà số lượng thay thế cho chất lượng, tiếng vang thay thế cho sự thật,
và cảm xúc bầy đàn thay thế cho lương tri cá nhân.
⸻
Phản biện xã hội cần dũng khí.
Nhưng trước hết, nó cần sự tỉnh táo.
Sự thật không nhiều like hơn sự dối trá.
Lương tâm không viral bằng drama.
Cái đúng không luôn thắng cái đông.
Nếu Solomon Asch còn sống, có lẽ ông cũng chỉ buồn bã lắc đầu trước một thế giới nơi mà cái đúng, cái sai – đôi khi – chỉ còn phụ thuộc vào thuật toán đề xuất.
⸻
Vậy chúng ta phải làm gì?
• Phải học cách tự kiểm chứng thông tin, thay vì tin vào lượng like.
• Phải giữ lấy tiếng nói cá nhân, kể cả khi nó nhỏ bé giữa Đám đông ồn ào.
• Phải dám đứng một mình, khi cần thiết.
Đừng để ngọn đèn trí tuệ bị thổi tắt bởi cơn bão đám đông.
Đừng để ngón tay bạn like những điều bạn không thực sự tin.
Đừng để mạng xã hội dạy bạn cách sống.
Mạng xã hội là công cụ. Không phải kim chỉ nam.
FB post links: https://www.facebook.com/share/p/1AFvGFznk9/
𝗔𝗡𝗛𝗗𝗨𝗬𝗗𝗢𝗖𝗫𝗢𝗡𝗚𝗖𝗛𝗨𝗔Bài viết thuộc bản quyền của Page “Anh Duy Đọc Xong Chưa?”. Mọi hình thức sao chép, trích dẫn lại mà không ghi nguồn đều là vi phạm tác quyền.
